ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର ରହସ୍ୟ ମୁଖ୍ୟତ ଭାରତର ଓଡିଶାର ପୁରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରରୁ ନୀଲା ମାଧବ ମୂର୍ତ୍ତିର ରହସ୍ୟମୟ ନିଖୋଜକୁ ଘେରି ରହିଛି। ଏହି ଘଟଣା ଦ୍ୱାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଘଟିଥିଲା ଏବଂ ତିହାସିକ ଷଡଯନ୍ତ୍ରର ବିଷୟ ହୋଇ ରହିଛି | କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁଯାୟୀ ମୁସଲମାନ ଆକ୍ରମଣକାରୀ କାଲାପାହାଦ୍ ମନ୍ଦିର ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ଏହି ମୂର୍ତ୍ତି ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଯାଇଥିଲା। କେହି କେହି ବିଶ୍ୱାସ କରନ୍ତି ଯେ ପୁରୋହିତମାନେ ଏହାର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଦେବତାଙ୍କୁ ଲୁଚାଇ ରଖିଥିବା ବେଳେ ଅନ୍ୟମାନେ ଅଲ କିକ ଶକ୍ତି ଖେଳୁଥିବାର ଅନୁମାନ କରନ୍ତି। ବିଭିନ୍ନ ତତ୍ତ୍ ସତ୍ତ୍, େ, ନିଖୋଜର ପ୍ରକୃତ ପରିସ୍ଥିତି ଅନିଶ୍ଚିତତା ମଧ୍ୟରେ ରହି ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର ରହସ୍ୟରେ ସହାୟକ ହୋଇଥିଲା |
ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରରୁ ନୀଲା ମାଧବ ମୂର୍ତ୍ତିର ନିଖୋଜ ହେବା ତିହାସିକ ଅସ୍ପଷ୍ଟତାକୁ ଘୋଡାଇ ରଖିଛି। କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁଯାୟୀ 12 ତମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଯେତେବେଳେ କାଲାପାହାଦ୍ ମନ୍ଦିର ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲେ, ପୁରୋହିତମାନେ ଏହାକୁ ବିନାଶରୁ ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ଦେବତାଙ୍କୁ ଲୁଚାଇ ରଖିଥିଲେ। ତଥାପି, ଏହି ଲୁକ୍କାୟିତ ମୂର୍ତ୍ତିର ପ୍ରକୃତ ଅବସ୍ଥାନ ଅଜ୍ଞାତ ହୋଇ ରହିଛି |
ରହସ୍ୟ ଗଭୀର ହୋଇଯାଏ ଯେହେତୁ କିଛି ଖାତା ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଥାଏ ଯେ ମୂର୍ତ୍ତିଟି ଏକ କାଠ କାଠରେ ପରିଣତ ହୋଇ ନିକଟସ୍ଥ ମଙ୍ଗରାଜ ପର୍ବତର ପୋଖରୀରେ ବୁଡ଼ିଗଲା। ବ୍ୟାପକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ସତ୍ତ୍ , ମୂର୍ତ୍ତିକୁ କେବେବି ପୁନରୁଦ୍ଧାର କରାଯାଇ ନାହିଁ, କାହାଣୀରେ ରହସ୍ୟମୟତାର ଏକ ବାୟୁ ଯୋଗ କରିଥାଏ |
ବିଭିନ୍ନ ତିହାସିକ ଗ୍ରନ୍ଥ ଏବଂ ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକନୃତ୍ୟ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ରହସ୍ୟକୁ ଘେରି ରହିଥିବା ଷଡଯନ୍ତ୍ରରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ | ଏହି କାହାଣୀ ଏହି ଅଞ୍ଚଳର ସାଂସ୍କୃତିକ ତଥା ଧାର୍ମିକ କାହାଣୀର ଏକ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଙ୍ଗ ହୋଇପାରିଛି, ଯାହା ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜାରି ରହିଛି।
ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ରହସ୍ୟର କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ମୁଖ୍ୟତ K କାଲାପାହାଦ୍ ଆକ୍ରମଣ ସମୟରେ ନୀଲା ମାଧବ ମୂର୍ତ୍ତିର ନିଖୋଜକୁ କେନ୍ଦ୍ର କରିଆସୁଥିବାବେଳେ ଏହି କଳଙ୍କ ପାଇଁ ଅତିରିକ୍ତ ସ୍ତର ଅଛି | କେତେକ କାହାଣୀରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ ମୂର୍ତ୍ତିଟି ଏକ ଗୁପ୍ତ ଅଭୟାରଣ୍ୟର ଧାରଣାକୁ ନେଇ ମନ୍ଦିର କମ୍ପ୍ଲେକ୍ସ ଭିତରେ ଥିବା ଏକ ଲୁକ୍କାୟିତ କୋଠରୀକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇଥାଇପାରେ।
ଶତାବ୍ଦୀ ଧରି, ସତ୍ୟର ଆବିଷ୍କାର ପାଇଁ ପ୍ରୟାସ ମନ୍ଦିର ପରିସରରେ ଖନନ ଏବଂ ଅନୁସନ୍ଧାନ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିଛି | ଏହି ପ୍ରୟାସ ସତ୍ତ୍ ନିଖୋଜ ମୂର୍ତ୍ତିର ଅବସ୍ଥାନ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରହିନାହିଁ। ଏହି ରହସ୍ୟ ଧାର୍ମିକ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ବରତତ୍ତ୍ୱିକ ବିତର୍କ ଏବଂ ଆଲୋଚନା ମଧ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି, ଏହାର ଚିରସ୍ଥାୟୀ ଆକର୍ଷଣରେ ଅଧିକ ଅବଦାନ ରଖିଛି |
କତୁହଳର ବିଷୟ ହେଉଛି, ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ନିଜେ ବାର୍ଷିକ ରଥ ଯାତ୍ରା ସମେତ ଏହାର ଅନନ୍ୟ ରୀତିନୀତି ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ, ଯେଉଁଥିରେ ବିସ୍ତୃତ ଭାବରେ ସଜାଯାଇଥିବା ରଥ ଉପରେ ଦେବତାମାନଙ୍କର ଶୋଭାଯାତ୍ରା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ | ମନ୍ଦିରର ସମୃଦ୍ଧ ଇତିହାସ ଏବଂ ନୀଲା ମାଧବ ମୂର୍ତ୍ତିର ଚତୁ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଥିବା ସମାଧାନ ହୋଇନଥିବା ରହସ୍ୟ ତିହାସିକ, ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱବିତ୍ ଏବଂ ଭକ୍ତଙ୍କ କଳ୍ପନାକୁ କାବୁ କରିବାରେ ଲାଗିଛି।
