ବାଡ଼, ଯାହା ସମ୍ଭବ, ସେଣ୍ଡକରେ ଆପଣା ଆପେ ବାନ୍ଧ ହୋଇ ରହ ମନ ଛପ୪ ହୁଏ । ମୁଁ ଜାଣେ ମୁଁ କ’ଣ । ସେମାନଙ୍କ ଆଖିରେ ମୁଁ ଖୁବ୍ ବଡ଼, କିନ୍ତୁ • •। ମନେପଡ଼େ କିଏ କେତେ କପାଳରେ ଆଖି ଖୋସିଦେଇ ମୋତେ ସ୍ଫୁର୍ତ୍ତ ଛୁ । ଏତେ ପୂଜା, ଅର୍ଘ୍ୟ, ମୁଁ ବଡ଼, ମୁଁ ଖୁବ୍ ବଡ଼ କନ୍ତୁ- ଫିଲ୍ମ୍ ସବୁ ପାସୋର ପକାଏଁ । ପାପୁଲରେ ଥୋମଣି ରଖି ଦଣ୍ଡାର କୁଦ ଉପରେ ଦୂରକୁ ସ୍ଫୁର୍ବ ରହେଁ । ବଡ଼ ବଡ଼ ସହର, କୋଠାବାଡ଼, ବସ୍ତା, ଗଳ, ସାଲୁବାଲୁ ମଣିଷ, ତାଙ୍କର ଭିତରେ ମୁଁ, ଖୁବ୍ ବଡ • • ଦେର୍ଟେ, ଦଈଥାରେ ତେଉ, ଜାହାଜ ଲରୁ, ଏବେ ବଡ଼ ଦରଆରେ ଖଣ୍ଡିଏ ବୋଲି ଜାହାଜ ମିଶି ଆସିଲିଂ' ‘ ‘ଚେମେଣିରୁ ଧୂଆଁ ହଁ ଖାଲ ରହଲ । କିଏ ସ୍କୁଲରୁ ? ମୁଁ । ଏକଶିଙ୍ଗା ଗାଈ ଜଗୁଆଳ ଟୋକାଏ ଆମ୍ବଗଛ ତଳେ ବାଗୁଡ଼ ଖେଳନ୍ତ, ଟୋକା ୪ଏ ଗଛ ଡାଳରୁ ଗୋଡ଼ ଓହଳେଇ ଦେଇ ବଇଁଶୀଟାଏ ଧଈ ମୁଁ ପାଁ କରେ, ବଜା ଏ—କ ନାମ ବୋଇଲୁ ଭୁହ ଗୋ ଲଳରେ— ଭଲ ଲଗେ ନାହିଁ । ବଡମାଡ଼େ । ମଣିଷ ମୁଣ୍ଡ ଦ’ ତଳଟା କରୁ .. ଦୁରରେ ଗଡ଼ଗଡ଼ୋଉଛି । ବରକ୍ତ ଲଗେ । ଏଇ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ମୁଣ୍ଡ, ଖର ଖାଉଛୁ, ବର୍ଷା ଖାଉଛୁ, ଦଣ୍ଡାରେ ପଡ଼ ପଡ଼ ହାଡ଼ଗୁଡ଼ାକ ଚୂନ ଫୁଟି ଆସିଲଣି । ବଞ୍ଚିବା ଉଚ୍ଚରେ ଖାଲ ଘରୁ ଗହୀର—ଗଭୀରରୁ ଘର । କୋଡ଼ଏ ବର୍ଷ ଗୀଉ ବା ଦଶାଶହେ ବର୍ଷ, ଏକା କଥା । ଉଠି ସ୍କୁଲଆସେ । ମୋ’ର ଆକାଶୀ ଭବଷ୍ୟତ୍ ଦେହରେ ଲଗିଯାଏ ବୋଝେ ଲେଖା ଗାଁ ଗୋଡ଼ଘର ଧୂଳ, ଆଉ ବଲର ଫଳ । ସର୍ବେ ମୁଁ ଏପଣ ହେବନାହଁ, ମନେ ମନେ ବୁଝେ, ଆନ ଉପାୟ ନାହିଁ । ତେଣୁ ବରକ୍ତ ଲଗେ । ଉଠି ଭୁଲଆସେ । ଗାଈଜଗା ଟୋକାଏ କୁଢାଧ୍ୟକୁ ପଛରେ ହସନ୍ତ । ଷଣ୍ଡ ଗାରଡେଇ ଗାରଡ଼େଇ ଗୁହେଁ । ଗୋଟାଏ ଗୋଟାଏ ଗାଈ ମୁଣ୍ଡ ଟେକ ହାଁନ୍ତ, ପୁଣି ମୁଣ୍ଡ ନୋଇଁ ଘାସ ୱେବାରୁ ।
ଶୁନ୍ଶାନ୍ ଦଣ୍ଡାଟି ପଡ଼ରହେ । ପଛରେ କିଏ ଯେପରି ମତେ ଧ୍ୟାପଘ କରୁଛୁ । ପରଜୟ ମରମକୁ ବାଧେ, ଦେହ ଜଳେ । ଆପଣାର ଆଗ କଥା ଭବ ଭବ ଆସେ । ଅଜୁ ନ ଉଲଙ୍କ ଦାଣ୍ଡବାର୍ଷେ ଆସୁ ଆସୁ ଦେଖେଁ କବାଟ ମେଲ ଅଛି । ଅର୍ଜୁନ ଉଇ ନ ଥିବେ । ଜନ୍ମରୁ ଅଜା ଘରେ ସାଙ୍ଗସାଥୀ ନେଇ ପାଲପାଖେ ଡାଲୁଥିବେ, ‘‘ ପୁଅ ବାଆର’’ ଡାକ ପଡ଼ବ, ‘‘ ମାର ମାର’’ । ମନ ଛକପକ ହେଉଛୁ, କିନ୍ତୁ ଗୁରୁଜନ ଥୁବେ, କହିବେ ଧୋକାଏ ପାଠ ପଢ଼ି କାନ୍ଧରେ ହାଇ ପକେଇଲେ । ଅର୍ଜ ନ ଉଇ ନ ଥିଲେ । ଗଲେ ରାସ୍ ୩’ହାତ ପଡ଼ିବ । ଘଉଜ- ବୋଉଙ୍କୁ କବାଟରେ ବାଡେଇ ବାଡ଼େଇ ଉଠାଦେବ । ପାନ ମଧ୍ୟ ସରଛି । ଡାକଟାଏ ମାଈ ଦାଣ୍ଡଘରେ ପଶିଯାଏ । ବଦୁଆ ନଦୁଆ ଆଖି ମିଞ୍ଜି ମିଞ୍ଜି କର ଅର୍ଜୁନ ଉଇଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ ଉଠି ଆସନ୍ତ, କହନ୍ତି, ‘‘କହେ ଘଧୁ, ଏତେବେଳରେ କୁଆଡ଼େ ମୁଁ ? ନା ଶୋଇଥିଲ କି ? ଛୁଆଟା ତ ଖାଲ ରବ୪ କଈ ଖାଉଚ, ଶୁଆଇ ଦଉଚ କୋଉଠି ? ବସ ପାନ, ଆଣେ ।” ଖେଳ ଜମେ, ଖର ନେଉଣ୍ଡେ । ମୁଁ ଘରକୁ ଫେର୍ରେ । ମୁଣ୍ଡ ଉତର ଖାଲ ଖାଲ ଲଗେ, ଯେପରିକ ମୁଣ୍ଡରେ କରୁ ନାହଁ, ଖାଲ ଫମ୍ପାଶ । ଘରୁକୁ ଆସୁ ଆସୁ ନାହାକଘର ଝିଅ ଦୋ’୫, ସେବରୀ ଥାଉ ରେବଖ, ଗେଲରେ ଗେଲରେ ଲଗୁ ଲଗୁ କଲକଲିଆ ହୋଇ ଦଉଡ଼ା ଦଉଡ଼ ହୁଅନ୍ତୁ । ସେଦିନ ସେବସ୍ଥା ଦେଖା ପଡ଼ିଯାଇଥୁଲ, ଦାଣ୍ଡରେ ତାଙ୍କ ଚଉରମୂଳେ । ଗୋଗ ଗୋଲଗାଲ ମୁହଁ, ଗୃହାଁଣୀରେ ଦୁଷ୍ଟାମି | ମତେ ଦେଖି ଲୁଗାପଟା ସଜାଡ଼ କି’ଳକରୀ ମଉନମୁହାଁ ହୋଇ ଠିଆହୋଇ ରହଥଲ । ଅଧ ଆଉଜା କବାଧ୍ୟ ସନ୍ଧରେ ଠିଆ ହୋଇଥୁଲ ରେବଗ, କଣେଇ କଣେଇ ସ୍ଫୁର୍ତ୍ତ ଥିଲା । ସେଦନ ମୋର ଫାଙ୍କା ମନ ପୂରଯାଇଥିଲା । କେବେ କେବେ ନାଳବନ୍ଧ ପାଖେ, ଗାଁ’ଠୁ ୫ଜଏ ଦୂରରେ— ପୋଲ ଉପରେ ବସି ସେପାଖକୁ ଗୃହଁ ରହିଥାଏ । ନାଳ ଉପରେ କଳା ପାନଆର ଭୁଜା ପିଠି ପର ଗୋଟାଏ କାଠପୋଲ, ଭା’ ସେପାଖେ ଖାଲ ଭୁଇଁ—ବାଲସ—ଗୋଟାଏ ଶୁଖିଲ ନଈ ।
ନଈବାଲ ଆରପାଖେ ଗାଁଟିଏ ଦିଶେ, ଗାଁର ଧଡ଼ ବାନ୍ଧରୁ ଧାଡ଼ି ଧାଡ଼ ଗଛ, ମଝିରେ ମଝିରେ ଖଣ୍ଡେ ଖଣ୍ଡେ ଘରର ମହୁଡ଼ । ସେଇ ଉଞ୍ଚ ପୋଲ ଉପରେ ବସି ଆର ପାଖର ମଲ ନଈ ଉପରେ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ଦେଖେ । ସେପାଖରୁ ଏପାଖକୁ ଗୋରୁ ଆସନ୍ତ, ମଣିଷ ଆସନ୍ତୁ । ବୋହୂଘରୁ ଘର ଆସେ, ବାହୁଙ୍ଗି କାନେଇ ବୋଝିଆ ଆସେ, ବାଲ ଉପରେ ଟୋପା ଟୋପା ଦୃଶ୍ୟ ଦଶିଯାଏ । ପଶ୍ଚିମପ୪, ପଛଆଡ଼େ ଅପନ୍ତର ବାଲିକୁଦଗୁଡାକ, ଯେଉଁଠି ଲମ୍ବଇଞ୍ଜି ବେଣାଫୁଲର ଜଙ୍ଗଲ ଫିକା ପଡ଼ିଆସେ, ସଞ୍ଜ ବୁଡ଼େ । ଅନ୍ୟମନସ୍କ ହୋଇ ବସିଥାଏଁ । ମୋ’ର ଗୋଡ଼ ତଳେ ନାଳ ପାଣିରେ ଗର ମାଠିଆ ବୁଡ଼ାଇବା ଘୁମୁଗ ଶବ୍ଦରେ ଧ୍ୟାନ ଭଳିଯାଏ, ଗାଁ ମାଇପେ ପାଣିକ ଗଡ଼ନ, ପାଣି ଛଳଛଳ କରିଉଠେ, ଢ଼ କୁଢ଼ ଭସ ପାଣିକୁ ଖସନ୍ଧ୍ୟା । ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ହୋଇ ନାଳ ବର୍ଷେ ବର୍ଷେ ଘରକୁ ମୁହେଁ । ଦ’ବନ୍ଧର ୩’ଧାଡ଼ ଗଛ ମୁହଁଅନ୍ଧାରରେ କୁମରାନ ଠିଆହୋଇ ରହିଥାନ୍ତି । ପଞ୍ଚ ହଲେ ନାହିଁ, ପବନ ଥରେ ନାହଁ, ଅନ୍ଧାର ଆଣିହୋଇ ରହେ ।
ମନ ଉତରେ ଭୂଇଁ ପଶିଯାଏ । ଏତେ ବଡ଼ ସୃଷ୍ଟି ସାଘ ଶୂନ୍ୟତ ଉତରେ ପୂରରହରୁ ଯେପର କପର ଗୋଟିଏ ପ୍ରଗଞ୍ଜା । ଏଇ ଶୁନ୍ଶାନ୍ ଡ଼ୁଆଳରେ ଥକାବକା ହୋଇ ଅନାଇଁ ରହଜନ୍ତ ଯେପର କୋଟି କୋଟି ରୂପ , କୋଟି କୋଟି ଆତ୍ମା, ସତେକ ଏ ଗହଳ ଗରବତା ଉକ୍ତରେ କ’ଣ କିଛି ଘଟିବ ! ପ୍ରକଟିବ କେଉଁ ଅଜପା ଅଣାକାରଙ୍କ ରହସ୍ୟ, ଧ୍ବଂସ- ସୃଜନ ମୃତ୍ୟୁ-ଜୀବନର ରହସ୍ୟ, କାଳର ରହସ୍ୟ ! ଯନ୍ତ୍ର ପର ପଡ଼ଯାଏ ଧଳା ବସ୍ତା ଉପରେ ଗୋଧ୍ୟାକ ପରେ ଗୋଟାଏ ହୋଇ ମୋର ପାହ୍ବଲ, ର୍ପି ରଖିଥିବା ନିଃଶ୍ବାସ ପର ପବନରେ ଶନ୍ତା ଭତରେ ମିଶିଯାଏ ବସ୍ତି ଓ ଆଶଙ୍କା ।
ହଠାତ୍ ପୁନ୍ନାଗ ଗଛ ଖୋଲରୁ ଗୋଟାଏ ଝିଙ୍କାର ବୋବାଇ ଉଠେ । ତା’ପରେ ଆଉ ଗୋଟିଏ, D’ପରେ ଆଉ ଗୋଟାଏ । ଭା’ପରେ କେରେ ରୁ୪ ଶ୍ଲେଷ ଶବ୍ଦ, ଖସ୍ ଖସ୍, ଖଡ଼ ଖଡ଼୍ । ଚା’ପରେ ସରୁ କ ଶବ୍ଦକୁ ପଛରେ ପକାଇ ଶୁଭେ ଗାଁ ଦେଉଳର ସଞ୍ଜ ଆରତ, ବାଜଣା, ଘଣ୍ଟା, ମାଦଳ, ଝାଞ୍ଜ । ବଗ୪ ଆକାଶ ତଳେ ଖୋଲ ଷେଇ ଆଉ ଗାଁ ଉପରେ ଶବ୍ଦର ଲହଡ଼ ମାଡ଼ପାଏ, କେତେ ମନ୍ଦିରରେ କେତେ ଆରତ । ଗାଁକୁ ଗାଁ ଗାଁକୁ ଗାଁ... ଏଇ କ’ଣ ପ୍ରତୀକ୍ଷାର ଉତ୍ତର ? ମୁଣ୍ଡ ନଇଁପଡେ, ଅନ୍ଧାର ଭିତରେ କୋଟି କୋଟି ମଣିଷଙ୍କ କୋଟି କୋଷି ଆମ୍ମା ସରକ ଗର୍ଥ ଠାଳ ପଡ଼ ନଇଁପଡ଼େ, ଅନ୍ଧାର ଶକ୍ତର ଅନ୍ଧାଶ ପ୍ରକାଶ ଆଗରେ । ସମେ ସ୍ଥିତର ଭବ କଟିଯାଏ, ଆସେ ଗତ, ଆଉ ଆସେ ଉଲ୍ଲାସର ହଳ ।
ପବନ ଦିଏ । କହ୍ନ ଉଏଁ । ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ବଉଦ ପ୍ରସିଯାଏ ହଲୁଥିବା ନଡ଼ିଆପର ଥରଲ ଥରଲ ଲମ୍ବ ଥଙ୍ଗ ଠିରେ ଜହ୍ନ ଆଲୁଅ ଝିଲ ଝିଲ ଦେଶେ, ଠାଏ ଠାଏ ଧଳା-କଳା, ଧଳା-କଳା ରୂପିରୁପିକା ହୋଇଯାଏ । ସବୁ ଚନ୍ତା ସବୁ କ୍ଷୋଭ କଏ ପରିଷ୍କାର କରି ପୋରୁନଏ, ଅନୁଭୁତ ଜଡ଼ତ ହୋଇଆସେ, କେବଳ ରହେ ପ୍ରନ୍ଦନ । ଅଶବ୍ଦ, ଅରୁପ, ଅବ୍ୟୟ, ବିସ୍ତୃତ ସହିତ ସମତାଳ ରଖି କେବଳ ପନ୍ଦନ • • ଗାଁ—ସୁନ୍ଦର ଗାଁ—ମା’ ଭଉଣୀ ସଉଜଙ୍କ ଗାଁ——ଗମ୍ଭୀର ପ୍ରକୃତର ଗାଁ, ଘବର ଢେଉ ପଦା ପ୍ରକୃତରେ ସୁଦ୍ଧା ଫୁଟିଉଠେ, ବଲରେ, ବଣରେ । ମନର ସବୁ କ୍ଷର ପାଇଁ ଏଠି ଅଞ୍ଜନ ଅଛି, ଆଉ ଅଛ ସବୁ ମୁଷାଙ୍କ ପାଇଁ ଗୀତ— ଶ୍ରାନ୍ତ ମୁହୂର୍ଭର ଲେକେ ମନେପଡ଼ନ୍ତ, ରେଣୁକା ମନେପଡ଼େ, ଉଦାସ ଲଗେ, ପୁଣି ଆକାଙକ୍ଷା ବଢ଼େ, ଛ୪୦୪ ହୁଏ । ପୁଣି କେତେ ନୂଆ ଖେଳ ଉଚ୍ଚରେ ସମସ୍ତ କଯାଏ । ମୋ’ର ବସଘର ସମ୍ବନ୍ଧ ସରୁ ଆସିଲଣି । ଲେକେ ପୁରୁ- ୪ପୁରୁ ହେଲେଣି । ଭଲ ହେବ କ ମନ୍ଦ ହେବ ଉକ ନିଜ ଉପରେ ମତ କଷାକଷି ହୋଇ କକଥା କଲେଣି । ଶୁଣିବାକୁ ମତେ କୌଭୁକ ଲଗୁଛି, କାର୍ଚ୍ଚିକ ନା ମୁଁ ଭଲକର କାଣେ ସେ ଏଠି ମୋ’ ବଉଘର ହେବ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ସମ୍ଭବତା ସାମାନ୍ୟ ଭୁବରେ ରହିଛି ଓ ତେଣୁ ଆଗ୍ରହ ଆସୁଛି ।
ଆମ ଗାଁଠୁ ଦଣ୍ଡା ଏ ଦର୍ଶାଏ ଦେଢ଼ମାଇଲ ଗଲେ ବୈକୋଳଶ୍ଵରୀଙ୍କ ମଦର ଡାକେ ବାଟ ଥାଇ ଯେଉଁ ବଡ଼ ପୋଖର ପଡ଼େ, ତାହାର ଉପରେ କାନୁଗୋଇଙ୍କ ଘର । ବାଟରେ ଗଲେ ଆଖିରେ ପଡ଼ବ ଗୋଟାଏ ବଡ଼ ବାଡ଼, ବର୍ଷରେ ଘଧାରମାଳ ଫୁଟେ । ଚେଣିଚମ୍ପା ଫୁଟେ, ସ୍ଟର ପାଞ୍ଚଟା ଝଙ୍କା ଝଙ୍କା କୃଷ୍ଣଚୂଡ଼ା ଗଛରେ ଫୁଲ ନହୋଇ ପଡ଼େ । ବାଡ଼ କଢକ ପୋଖ ଲଗିଛୁ । ପୋଖଘରେ ସଡ଼କ କରୁକୁ ଗୋଟାଏ ପୁରୁଣା ବରଗଛ । ତାହା ତଳେ ଗୁଡ଼ାଏ ଭଙ୍ଗା ପାହାଚ ଓ ଗୋଟାଏ ରୁଟି ଭଙ୍ଗା ଦେଉଳ, ଯାହାର ପ୍ରତି ପଥରକୁ ବରଗଛର ଚେର ସାକ ଧରଛ । ଆରପାଖେ କାଲୁଗୋଇଘର ଗୁଠ । ଏଇ ବରଗଛମୂଳେ ଖଣ୍ଡେ ପୁରୁଣା ଭଙ୍ଗା ଦୋକାନ ଘର, ଯେଉଁଠି ମୋ’ ଦେଖନ୍ତରେ କେବେ ଦୋକାନ ବସି ନାହିଁ । ଠାଏ ଠାଏ ଫ୫। କାନ୍ଥ ଏପାଖ ସେପାଖ ଝଡ଼ପଡ଼, ତଥାପି ଘରଟା ସେଠି ଥିଲ। ପିଲାବେଳେ ଥରେ ଥରେ ଇସ୍୍ ଲ-ଛୁଷିଆ ଦଣ୍ଡାଏ । ଦଣ୍ଡାଏ ଭୁଇଁବରକୋଳ, ଭଇଁକୋଳ ଖୋଜଖୋକକା ଲଆସି ଏଇ ଗୋଟି କଥା ଭଙ୍ଗା ଦୋକାନ ଘରେ ଆମେ ଝାଳ ମାଈଛୁ, ପୋଖଘ ଉତରକୁ ଝୁଙ୍କି ପଡ଼ିଥିବା ବରଗଛ ସିଅ ଉପରେ ଚଢ଼ିଛୁ ଓ ଆରପାରିକୁ ସ୍ଵର୍ବରୁ । ପାଣିକୁଆ ଉବେଇ ବୁବେଇ ହୋଇ ପୋଖଘସାଘ ବୁଲୁଥାଏ । ବରଷଣା ପାଣି ସୁଅରେ କାଗଜ ଡଙ୍ଗା ପର ମାଳ ମାଳ ଗୁଜହଂସ ଓ ବତକ ଘସି ଘସିକା ସ୍କୁଲପାଆନ୍ତି । ଆମେ ଅନ୍ଧରୁ କୋଳ କାଢ଼ି ଖାଉଥାଉଁ, ଦେଖୁଥାଉଁ, କେହି ସେତେବେଳେ ଆମକୁ ବଶେଷ ନଘା ଦେଇନାହିଁ । କାନୁଗୋଇ ଘର କଥା ମନେପଡ଼ିଲେ, ତାଙ୍କ ଘରର ବଡ଼ ବାଈ ମନେପଡ଼େ, ଷ୍ଟଶିଯାଏ କେତେ ଲେକ ଆସୁଥିଲେ ଆରପାର ପାହାଚବାରେ ପୋଖଖକୁ । ଥରେ ଥରେ ଷ୍ଟଶେ, ତାମଜାନ୍ରେ ଚଢ଼ି ଜଣେ ଥନ୍ତଲପେଷି ବୁଢ଼ା ଘର ଦୁଆରମୁହଁରୁ ସ୍କୁଲଯାଆନ୍ତି । କେତେବେଳେ ତାମଜାନ୍ରୁ ଓହ୍ଲାଇ ପିଣ୍ଡାକୁ ଚଢ଼ । ମନେପଡ ଛୁ, କେବେ ଦେଖିଥିଲ ଦିନେ ରଜଣ ଭେଣ୍ଡା ଟୋକା, ମୁଣ୍ଡରେ ଝିଲପି ବାଳ—ବଡ଼ ଫୁଙ୍କି - ଫୁଙ୍କି ସେ ଦରଥାଡ଼ ଆସନ୍ତ, ପୋଖଘ ପଣ୍ଡି ମ୦୪ ପଡ଼ିଆରେ ଗୋଟାଏ ଦଳଖିଆ ଘୋଡ଼ା ପଛରେ ଗୋଡ଼ଗୋଡ଼ ହୁଅନ୍ତି ।
ସମ୍ବନ୍ଧ ଶୁଣି ଦାଣ୍ଡଘରେ ବଡ଼ବାପା ମୂଳର୍ଦ୍ଧ ମୁହଁ ମୋଡ଼ଦେଲେ, ‘‘କ’ଣ ଦେବେ ସେମାନେ ? ରଘୁ ଦାସ ମହାଜନ ର ସବୁ ୭ୟମ କରେଇ ନେଇଛୁ, କ’ଣ ଅଛି ସେ ! ଖାଲ ନାଁଟା ସିନା--> ମଧ୍ୟସ୍ଥ କହିଲେ—‘‘ଦେବେ ନାହଁ ! ଏଇ ଶେଷ ଶମିତ୍ତ ତାଙ୍କର, ଆଉ କାହା ପାଇଁ ରଖିବେ ? ଆଗ ମେଳକ ଶୁଝାଶୁଝି ସରଯାଉ ।’’ ଉହାଡ଼ରେ ର ସବୁ ଶୁଣିଲ । ତେବେ କ’ଣ ଆଉ ପୋଖର ଭୁଠରେ ଗହଳ ଚହଳ ଏତେ ନ ଥିବ। ତାମଜାନ୍କୁ ଉଇ ଖାଇବଣି ହୁଏଇ, ହୁଏତ ପୋଖଘରେ ଦଳ ଭଡ଼ ଯିବଣି । ଶୁକୁ ଶୁକୁ ମେଲ ବେଙ୍ଗଫୁଲ ପାଣିରେ ବହଳ ବଦ୍ଧ ଦଳ ! କୃଷ୍ଣଚୂଡ଼ା ଗଛ କଣ୍ଟ୍ରୋହୋଇ ସାରକଣି କ ! ଘର ଇଚ୍ଛା ହେଲ ମଧ୍ୟସ୍ଥକୁ ଡାକନେଇ ତାକୁ ୩’ଟା କଥା ପପ୍ଟରେ । କିନ୍ତୁ ଭା’ ତ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ମନର ପ୍ରଶ୍ନ ମନରେ ଉତ୍ସଲ । କାନୁଗୋଇ ସ୍କରର ଦୁର୍ଦ୍ଦନ ଆସିଛୁ । ଘର ପଡ଼ଯାଇଛି । ତହିଁରେ ସେ ପାର୍ସୀ, ନାଁ କାଞ୍ଚନମାଳା ? ସହାନୁଭୂକ୍ତ ଆସିଲ । କଵ ହୋଇଥିଲେ ଗୋଟିଏ ରୁ୪ ପଦ୍ୟ ଲେଖିଥାନ୍ତି—କେତେ କଥା ଭା’ ବିଷରେ ମୁଁ ଅନୁମାନ କରନେଲ । ଢଳ ଢଳ କରୁଣ ଗମ୍ଭୀର ହାଁଣୀ, କେଶର ମେଘ ଉତ୍କାଳରୁ ଚନ୍ଦ୍ରମା ପର ମୁହଁ, ପଡ଼ପାଇଥିବା କାନୁଗୋଇ ଘରର ଝିଅ କାଞ୍ଚନମାଳା । ଇଣ୍ଡ ଶ୍ରୀ. . . . ଘରେ ପସନ୍ଦ କଲେ ନାହିଁ, କଏ ଗୃହେଁ ଗୁଡ଼ୁଥିବା ସୂର୍ଯ୍ୟ ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧ ଥାପିବାକୁ ? ବୋଉ ଟିକିଏ ଦୋହୋ ପାଞ୍ଚ ହେଉଥାଏ, କହୁଥାଏ, ‘‘ମୁଁ ଦେଖିଛୁ ଢାଲୁ, ସେ ଭଲ ପିଲଏ ।” ଅଦେଖା କାଞ୍ଚନମାଳାର ସୃକ୍ତ ମନରେ ସୌରଭ ଉଡ଼ାଇ- ଦେଲ । ସ୍ଵପ୍ନ ଗଢ଼ିଲ, କନ୍ତୁ ଇଚ୍ଛାର ସମ ବେଶି ଦୁରକୁ ଘେନ ପାରିଲ ନାହିଁ । ଭଲ ପାଇବା ଜୁଆରରେ ଭè ପଡ଼େ—ଯେବେ ଭାବେ ବସ୍ତ୍ରଘର କଥା ।
ବିବାହ—ବନ୍ଧନ—ଘୋରରେଇ ପୋରଇ ବନ୍ଧାଗଢ— ଉଠୁପଭ୍ ତନଗୋଡ଼ିଆ ଦଉଡ଼—କାନ୍ଧରେ ଜୁଆଳ, ମୁହଁରେ ଲଗାମ.. ଅପାଠୋଈ କଦଖୋର ଝିଅ, ଅକୁହାର, ଅରୁଝା । ••ବବାହ ! ବଡ଼ ବଚନ ଲଗୁଥିଲା । ରେଣୁକା ପାଖକୁ ଶଠି ଲେଖିଲବେଳେ ଗଠି ଅଧରେ ହାଇ ଅନ୍ଧକଯାଏ । କ’ଣ ଲେଖିବ ? ଥାଉ ପରେ ଲେଖିବ । ଭଉଜ ଚଠି ଦେଲେଣି ‘‘ଆସ’—ଜବାବ୍ ଲେଖିପାରେ ନାହିଁ । ମାଦେଇ ମାଣ୍ଢେଇ ଦିନ ଯାଏ । ଘରୁଥୁଲ, ମଫସଲରେ ପଡ଼ ପଡ଼ ମୁଁ ଅଳସୁଆ ହୋଇଯାଇଛୁ । କିନ୍ତୁ ନା, ଅଳସୁଆ ନୁହେଁ । ଗବସ୍ତ ଗାଁରେ ସଢାର୍ ମିଆଁ . ଗୋଟିଏ ନିରକ୍ଷରତା-ନବାରଣୀ ମମିତ ଖୋଲୁଛନ୍ତ, ଆଉ ମଧ୍ୟ ସେଠି ସୂତା କଟା ହେଉ ଓ ଗ୍ରେଷ ହୋଇ ଗୋଟିଏ ଗ୍ରାମ ସଙ୍ଗଠନ ଉଦ୍ୟମ ହେଉଛୁ । ଅନେକ ଥର ସାଇକଲ ଚଢ଼ି ମୁଁ ସେଠିକୁ ଗଲଣି । ଦଣ୍ଡାଏ ଦଣ୍ଡାଏ କାଲୁଗୋଇ ଘର ଗଜା-ଗୁଣୀ ପୋଖQବାରେ ଗବସ୍ତ ଗାଁ ଗୋଡ଼ସକୁ ସାଇକଲ ମଡ଼ାଇ ନଏଁ, ପୋଖରୀ ପାଖ ହେଲବେଳକୁ ସାଇଁ କରି ସାଇକଲ ଚଳାଇ ନଏଁ, ଘର ଚଞ୍ଚଳ ଅପେ ଆପେ ଗୋଡ଼ ୩’ଶ ଉଠେ ପଡ଼େ... ଞ୍ଚଳସୁଆ ମୁଁ ନୁହେଁ; କରୁ ଶଠି ଲେଖିଲବେଳକୁ କିଛି ମନେ- ପଡ଼େ ନାହିଁ । ଭାବେ, ସୁନ୍ଦର କରି ଉବଚନ ଲେଖିକା କାଲ । ଦିନେ ଭୋଟା ଉଚ୍ଚରେ ସେ ମଧ୍ୟସ୍ଥ ବୁଡ଼ାକୁ ଦେଖିଥିଲେ । କାଖରେ ବସ୍ତାନଟିଏ ଜାକ ଗୁଆ ଉଙ୍କି ଭଙ୍ଗି କା ସ୍କୁଲଥୁଲେ ସେ । ତା’ପରେ ଆଉ ମୁଁ ଗବନ୍ତ ଯାଇନାହିଁ ।
ଜାଗର ଅମାବାସ୍ୟାକୁ ବୈକାଳୀଶ୍ବରଙ୍କ ମତରରେ ବଡ଼ ସାହା ହୁଏ । ସଞ୍ଜ ବୁଡ଼ ବୁଡ଼, ଲେକେ ଭୁଲଲେ, ଠେଙ୍ଗାବାଡ଼ ଧର ମିଶି, କାନ ଧଶ୍ଵଧର ହୋଇ ନାଲ, ବାଇଗଣୀ ଲୁଗା ସବୁ ପିନ୍ଧ ମାଇପେ । ଦୂରରୁ ଦୂରରୁ ବଳଦଗାଡ଼ ଉତରେ ଓଦରରେ ଖଖାନ୍ଧ ହୋଇ ପଶି ମାଇପେ ଆସିଥାନ୍ତି । ଘରେ ବୋଉହେରକା ର ଧଈଲେ, ‘‘ଯିବା’; ତେଣୁ ବଳଦଗାଡ଼ ପଛେ ପଛେ ଆମେ ସବୁ ସେମାନଙ୍କ ସାଙ୍ଗରେ ଗଲୁ । ମହାଦୀପ ଉଠିବାର କିଛି ସମସ୍ତ ପୂର୍ବରୁ ବେଢ଼ା ଭତରେ ବୋଉହେରକା ବୁଲୁଛନ୍ତି । ମୁଁ ପଛରେ ରହି ଏପାଖ ସେପାଖ ରୁର୍ବ ର୍ବ ଆସୁଛି । ଦେଖିଲି ବୋଉହେଶକାଙ୍କ ଦଳ ଆଉ ଗୋଟିଏ ଦଳ ସାଙ୍ଗେ ମିଶିଲେ ।
ଥର ଦଳକୁ ମୁଁ ସେତେ ନିଆଁ ଦେଇ ନ ଥାଏଁ, ଯେତେ ଦେଇଥାଏଁ ତର୍ବରୁ ଜଣକୁ । ସେ ଆକୃତରେ ଗ୍ଲେଷି । ନୂଆ ଫେସନରେ ପାରର୍ସ ଖଣ୍ଡରେ ଖଣ୍ଡେ ଜର୍ଜେ ଶାଢ଼ୀ ପିନ୍ଧୁଥାଏ । ମୁଁ ତା’ର ମୁହଁକୁ ଦେଖିଛୁ । ପିଲଈଆ, ଶାନ୍ତ । ଅଳ୍ପ ବସ, ନବୋଧ ମୁହଁ, ହୁଏତ ସେ ଯଦ୍ଧ ଜର୍ନେ ଶାଢୀ ପିନ୍ଧି ନ ଥାନ୍ତା ମୁଁ ତାକୁ ମୋଟେ ଅନାଇଁ ନ ଥାନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ଶ୍ଚର୍ବସାଈ ଦେଖିଲ, କଶିଷ୍ଣୁ ଥୁଲ ତା’ର ଗଛ ଲତ, କିନ୍ତୁ ସଂସତ । ଧାଡ଼ି ଧାଡ଼ ଘିଅଦୀପ ଥାଲୁଅରେ ତା’ର ମୁହଁ ଗୋଘ ନୁହେଁ, କାö ଭଲ, ଧାର ମୁହଁଟିଏ । ସୁନ୍ଦରଦଶୁଥାଏ । ବେଶି ଆଗକୁ ସ୍କୁଲପାଇଥାନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ହଠାତ୍ ଦୁଇ ଦଳ ଶସ୍ପାପଶ୍ଚିତ ହେଲେ—ମାଇପେ କପର ଏତେ ଚଞ୍ଚଳ ପଣତ ହୁଅନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ଜଣା—ଝିଅ ଉଭ୍ଣା ଟାଣି ଝାଉଁଳ ପଡ଼ଲ । ଏ ପାଖରୁ କେତେ ଲୋକ ସାଇ ତାକୁ କୁଣ୍ଢାକୁଣ୍ଢି କରି ଗେଲ ଆରମ୍ଭ କରିଦେଲେ—ସେପାଖରୁ ଦୃଷ୍ଟି ପଡ଼ଲ ପଛକୁ, ମୋତେ ଖୋଜଲ ପର । କାନରେ ଥରେ ଅଧେ ‘କଞ୍ଚନ’ ‘କଞ୍ଚନ’ ବୋଲ ନାଁଟା ବାଈଗଲ । ବୁଲିପଡ଼ ପଛକୁ କା ସ୍କୁଲ ଆସିଲ । ଘରେ ଥ& ମଣିଷମାନେ ଖୋଳେଇ ଖୋଳେଇ ପଶ୍ଚିଲେ, ‘‘କେମିତ୍ତ ଲଗିଲା ? ଦେଖିଲକ ?’ ବାର ପ୍ରକାରେ କଥା ଲହସେଇ
ପ୍ରମାଣ କଲ ଯେ ମୁଁ ଦେଖି ନାହିଁ । ବୋଉ ପ୍ଲାକୁ ପଟ୍ଟଶିବସେ, “ହଇ ଗୋ, ବୋହୂ ନାଁକସ୍ଵ କ’ଣ ହବ ?? ବାର ଲେକେ କଥା ଭିତରେ ମୁଣ୍ଡ ଗଳାନ୍ତ, ରହସ୍ୟ ଲଗାନ୍ତୁ । ସବୁ ଶୁଣେ । ତମେ ଘ୫ଣା ଘଷତ୍ଵ ହୋଇ ଆସେ । ବିବାହ ବିଷୟରେ ଭର୍ବେ, ଭବ ଭବ ଅନ୍ତ ପାଏ ନାହଁ । ବର- ବାର ନିଶା ସ୍ଵପ୍ନମୟ ଉନ୍ମାଦନାଠାରୁ ବଳପଡେ । ମୁଁ ଚକ ପକାଇ ତଉଲେ । କ୍ରମେ ବqଧୀ ଚନ୍ତାଗୁଡ଼ାକ ଆଗୁଆଳ ହୋଇ ଠିଆହୁଏ । ଅସମ୍ଭବ, ମୁଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ନୁହେଁ । ନିଜେ ନିଜର ପେଶ ପୋଷି ପାଈନାହଁ । ଭର୍ନରେ ପୁଣି ଆହ୍ଵାର ବୋଝ ! ଏତେ ଚଞ୍ଚଳ ବସ୍ତହେବା ମୁର୍ଖତା । ବୋଉ କହେ, ଲେକେ କହନ୍ତୁ, ସେମାନେ ସେପର କହିଥାନ୍ତି, କଅଁଳ ସର୍ଥ ଳ ବେଳେ ସମସ୍ତେ । ଭଉଁ ବେଳକୁ କେହି ନାହିଁ । କାଞ୍ଚନମାଳା ଆଉ ମୋ’ର ସ୍ଵପ୍ନଗଡ଼ା ନାଗମୁରି ନୁହେଁ । ମୁଁ ଢାକୁ ଦେଖିଛୁ । ବାସ୍ତବତା ଆଦର୍ଶର ବୁଢ଼ି ଆଣୀ ଜାଲ ଉଚ୍ଚରେ ଧର୍ମ୍ମ ଦେଇନାହଁ, ବରଂ ଜାଲକୁ କାଟି ତଳେ ପଡ଼ଯାଇଛି । ଆକାରରେ ଏଡ଼କ ଟିକାଏ ବୋଲ । ନୁହେଁ —ବେଶି ଗୋଘ, ସାଧାରଣ ଝିଅଟିଏ ସେ, ସେ ହଁ ଘେନବ ମୋ’ର ହୃଦ- ବୋଝେଇ ପ୍ରେମର ଅନ୍ୟ ! (ଓଡ଼ିଶାରେ କେତେ ଝିଅ ଅଛନ୍ତି । କ’ଣ ଦ୍ଵାର ବିଶେଷର ?) ଖାଲ ଗୋଟାଏ ରକ୍ତମାଂସର ଖେଳଣା କଣ୍ଢେଇ । ଲେକଙ୍କର ପୁଣି ପୁଣି ଆଲୋଚନାରେ ମୋ’ର ହାଡ଼ ଜଳେ । କିନ୍ତୁ ଲୋକେ କହନ୍ତି, ବିଶେଷତଃ ବୁଢ଼ାବୁଢ଼ୀମାନେ, କାରଣ ଏଇ ସାଧାରଣ ଆଲୋଚନା ବାର୍ଷେ ତାଙ୍କର ନିଭୃତ ପ୍ରବଣତା ଝଙ୍କାର ଉଠେ ! ଥାକ ଉରୁଛୁ, କ’ଣ ବା କ୍ଷତ ହୋଇଥାନ୍ତା ତାକୁ ବସ୍ତ୍ର ହୋଇ- ଥିଲେ ? ସମସ୍ତେ ଇ ସମାନ ! ଘରୁଛି, ଯାହା ଅଜଣା ଅଛି । ସେହି ଆମର କବିତା, ଜଣାଶୁଣା ପ୍ରକୃଢ କଥାରେ କଢା ହଟିଯାଏ । ସ୍ଥୂଳ ପ୍ରକୃତ ବସ୍ତୁକ୍ତ ଉତରେ ସେତକକବଢା ସମ୍ଭବେ ଭାକୁ ମଣିଷ ଅବହେଳା କରେ, କାରଣ ମଣିଷ ରୁହେଁ|
